مأخذ اشارات در تفسیر غرائب القرآن

تفسیر «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» نظام الدین اعرج نیشابوری (م. پس از 728 ق) از برترین تفاسیر قرآن و چونان دائرة المعارفی بزرگ و مرجعی مهم دانسته شده که ضمن تفسیر و تبیین معمولی آیات، در پرتو آگاهی های کلامی، ادبی، روایی، فقهی و عقلانی، مباحثی را نیز تحت عنوان «التّأویل»، به برداشت های عرفانی از آیات الهی اختصاص داده است. او با آن که در این تأویل ها، با مذاق عارفان هم مشرب بوده، امّا هوشمندی و احتیاط را نیز از دست نداده است. این مفسّر، بخش تأویل های عرفانی را عمدتاً، از تفسیر چاپ نشدة «بحر الحقائق و المعانی» اثر شیخ نجم الدّین رازی، عارف پرکار قرن هفتم هجری اخذ کرده است. در این مقاله، با استناد به نسخه ای خطّی از «بحر الحقائق و المعانی» که تاکنون شناخته نبوده و نظام الدّین نیشابوری به خط خود، یادداشت تملّکی بر آن نوشته، بخش هایی از این اقتباس، بررسی و تحلیل شده است. در پایان به این نتیجه دست یافتیم که بخش تأویلات «غرائب القرآن» چونان حلقة واسطی بین تفسیر «بحر الحقائق» رازی و تفاسیر دیگری همچون «تفسیر القرآن الکریم» از صدر المتألّهین شیرازی عمل کرده است و از این رو، ملاصدرا نیز وامدار نجم الدّین رازی بوده است.